HA LONG NATURE: Điều thú vị ở bướm đêm diều hâu chim ruồi

Thứ hai - 09/06/2025 13:09

Loài côn trùng giống chim có phần miệng hút khổng lồ, bướm đêm diều hâu chim ruồi hay còn gọi là bướm ruồi đuôi xù còn có biệt danh là “4 trong 1” vì chúng có đặc điểm giống chim, ong, bướm và sâu.

Tên khoa học: Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758).

Mô tả: Sải cánh 50 - 58mm. Tương tự như loài bướm đêm Bee Hawk khi bay nhưng bướm đêm Humming-bird Hawk có cánh sau màu cam nâu, thể hiện rõ khi bay. Cánh trước của chúng có màu nâu xám và thân hình ô vuông đen trắng.
Phân bố: Stellatarum được tìm thấy quanh năm ở các vùng ôn đới của Nam Âu và Châu Á nhưng phạm vi của chúng kéo dài đến Bắc Phi vào mùa đông. Được tìm thấy ở nhiều môi trường sống từ vùng ven biển đến vườn, khu rừng và khu vực đô thị.
Có thể tìm thấy sâu bướm từ tháng 6 đến tháng 10, nhưng thường thấy nhất là vào tháng 8. Chúng trú đông khi trưởng thành trong các tòa nhà phụ không được sưởi ấm và trong các khe hở và lỗ trên tường và cây, hóa nhộng trong kén quay gần mặt đất, giữa các tán lá của cây lương thực hoặc trong lớp lá mục.
Thức ăn: Mật hoa.

Sinh vật hấp dẫn này trông giống như một con chim ruồi, nhưng thực chất nó là một loài bướm đêm. (Nguồn ảnh: Daniel Dunca/Shutterstock)

Theo PBS Nature (Dịch vụ Phát thanh Công cộng thiên nhiên - Public Broadcasting Service Nature), tương tự như các loài côn trùng bay lơ lửng khác, chim và dơi, bướm đêm diều hâu chim ruồi tạo ra lực nâng bằng cách di chuyển đôi cánh theo họa tiết hình số tám nông. Chuyển động này tạo ra một luồng không khí xoáy trên bề mặt trên của cánh, tạo ra một giếng áp suất thấp. Vùng áp suất cao hơn bên dưới cánh về cơ bản đẩy con bướm đêm lên cao, giúp nó bay lơ lửng. Cánh côn trùng tương đối cứng, vì vậy chúng kém hiệu quả hơn ở chế độ bay này so với cánh chim hoặc cánh dơi. Trong khi chim ruồi có thể bay lơ lửng bằng cách tạo ra khoảng 50 nhịp cánh mỗi giây và dơi khoảng 17 nhịp mỗi giây, bướm đêm diều hâu chim ruồi vượt trội hơn cả hai loài này với 85 nhịp mỗi giây!
Một trong những khía cạnh đáng chú ý nhất của bướm đêm ruồi là thị lực của chúng. Không giống như hầu hết các loài côn trùng, loài bướm đêm này phụ thuộc vào đôi mắt của mình để định vị chính xác vòi khổng lồ của chúng ở giữa các bông hoa. Giống như con người dựa vào mắt để thực hiện các chuyển động chính xác bằng tay, bướm đêm diều hâu chim ruồi sử dụng phản hồi thị giác liên tục để định vị chính xác vòi của chúng ở giữa hoa.
Bướm đêm ruồi thích những bông hoa có cánh hình ống và sử dụng vòi dài, cong - một bộ phận miệng hút dài - để hút mật hoa từ giữa hoa. Vòi của nó dài gần bằng toàn bộ cơ thể và được cuộn tròn khi không sử dụng.
Quan sát loài bướm này (thời điểm chạng vạng tại Cung thiếu nhi Quảng Ninh, 18:29 phút ngày 9/6/2025), cho thấy loài bướm này ước lượng khoảng cách của mình với hoa, những bông hoa dễ bị lắc lư trong gió khi bướm đêm kiếm ăn. Chúng có vòi dài, khi hút mật chúng đưa vòi chính xác vào bộ phận nhụy (cơ quan sinh sản cái, chứa mật), đập cánh liên tục trong không trung và mỗi hoa chúng tiếp xúc vòi khoảng 1 đến 2 giây. Không giống như nhiều loài bướm khác có tập tính đậu xuống bông hoa và hút mật, việc chụp ảnh rõ nét loài bướm này khá khó khăn vì chúng di chuyển liên tục, trong khi bông hoa thường lắc lư trong gió.

Macroglossum stellatarum đang tiếp cận hoa dừa cạn (Catharanthus roseus)

Và cắm vòi chính xác vào bộ phận chính giữa (nhụy, nơi chứa mật)

Nhìn phía lưng với màu cam ở cánh và thân màu nâu với đốm trắng

Giai đoạn sâu bướm

Giai đoạn sâu bướm

Giai đoạn sâu bướm

Ngoài việc là loài bay lơ lửng nhanh nhẹn, loài bướm đêm này còn là loài bay nhanh. Các nhà khoa học vẫn chưa đo được tốc độ tối đa của bướm đêm diều hâu chim ruồi, nhưng một loài bướm đêm diều hâu khác có họ hàng, Manduca sexta, đã được ghi nhận là đạt 12 dặm một giờ (5,3 mét một giây). Chúng ta có thể suy ra rằng kỷ lục về tốc độ trên không của Stellatarum có lẽ cũng tương tự.
Bướm đêm diều hâu chim ruồi là một trong nhiều loài bướm đêm thuộc họ bướm đêm Sphinx (Sphingidae), được gọi như vậy vì chúng giống với Sphinx Ai Cập nổi tiếng. Nhiều loài bướm đêm trong nhóm này hoạt động về đêm hoặc chạng vạng (ăn vào lúc chạng vạng) và có đôi mắt rất tốt để nhìn trong điều kiện ánh sáng yếu, nhưng lại kém trong việc chọn chi tiết. Ví dụ, phần giữa mắt của chúng chứa nhiều tế bào thụ cảm ánh sáng hơn các cạnh, cho phép chúng nhìn thấy nhiều chi tiết hơn ở các vật thể ngay trước mặt chúng.

Tất cả các loài động vật đều phải đối mặt với những thách thức giống nhau: tìm đủ thức ăn và sống sót đủ lâu để truyền lại gen của chúng. Mặc dù có vô số cách mà thiên nhiên đã giải quyết những thách thức này, nhưng đôi khi nó cũng đưa ra cùng một giải pháp ở những loài chỉ có quan hệ họ hàng xa. Hiện tượng này, được gọi là tiến hóa hội tụ (convergent evolution), có thể thấy ở hình dạng cơ thể tương tự của cá và cá heo, gai nhọn của nhím và ngón tay cái đối diện nhau của chồn túi và linh trưởng.
Thỉnh thoảng, các loài hội tụ (đồng quy) gần nhau đến mức chúng có sự giống nhau kỳ lạ cả về hình dáng lẫn tập tính. Một ví hoàn hảo là loài bướm đêm chim ruồi (Macroglossum stellatarum); một loài côn trùng trông và hành xử rất giống chim ruồi đến nỗi khó có thể phân biệt chúng từ xa. Loài bướm đêm này không chỉ bay lượn như chim ruồi mà thậm chí còn có vẻ như có 'lông vũ' và 'đuôi', thực chất là những sợi lông dài.