Báo cáo đa dạng sinh học: Bọ rùa (Coccinellidae)

Thứ bảy - 28/06/2025 11:23

Trong tháng 5 và 6/2025, nhóm học sinh đã tiến hành tìm hiểu đa dạng sinh học về các loài động, thực vật, nấm,… trong khuôn viên trường THPT chuyên Hạ Long. Đây là một hoạt động thực tế, và kết quả thu được có khá nhiều bất ngờ thú vị, góp phần tạo hiểu biết về môi trường học tập có nhiều “các bạn nhỏ”, tạo nên bức tranh đa dạng sinh học ý nghĩa.

Tên khoa học: Coelophora saucia, Mulsant, 1850.
Tên tiếng Việt: bọ cánh cứng (Bọ rùa).
Phân loại:
Giới (regnum): Động vật (Animalia)
Ngành (Phylum): Động vật chân đốt (Arthropoda)
Lớp (class): Côn trùng (Insecta)
Bộ (Ordo): Bọ cánh cứng (Coleoptera)
Họ (familia): Bọ rùa (Coccinellidae)
Chi (genus): Coelophora Mulsant, 1850
Loài (Species): Coelophora saucia
Mô tả: Chiều dài: 5,80–6,80 mm; chiều rộng: 4,50–6,00 mm. Hình dạng (tròn, lưng lồi mạnh và không có lông. Đầu đen. Phần trước ngực đen ngoại trừ một phần ba bên có màu trắng, đôi khi nhạt hơn ở giữa với chỉ một đốm đen ngang sau. Cánh đen bóng, có hai đốm đỏ máu ngang lớn ở giữa, đôi khi cánh chỉ đen một phần với các vùng trước và trước ngoài có màu đỏ, với các đốm đỏ hình đĩa thu nhỏ kích thước hoặc gần như đen hoàn toàn.
Phân bố: bộ rùa phân bố rộng khắp thế giới, đặc biệt phổ biến ở: khu vực ôn đới và nhiệt đới bao gồm toàn bộ Việt Nam. Thường sống ở trên cây trồng, vườn rau, ruộng lúa hoặc vùng cây ăn quả.
Quan sát: khuôn viên trường THPT chuyên Hạ Long.

Hình a, b: ấu trùng; c, d: con trưởng thành

Bọ rùa (Coccinellidae) thuộc bộ cánh cứng (Coleoptera), là nhóm côn trùng nhỏ nhưng rất dễ nhận biết nhờ cơ thể tròn, bóng và màu sắc sặc sỡ. Chúng không chỉ gây ấn tượng bởi vẻ ngoài bắt mắt mà còn có vai trò sinh thái quan trọng khi là thiên địch của nhiều loài sâu hại cây trồng. Con bọ rùa điển hình như loài Coelophora saucia có thân đen bóng, mang hai mảng đỏ nổi bật, là ví dụ rõ nét cho khả năng ngụy trang và cảnh báo màu sắc trong tự nhiên. Một số loài bọ rùa có thể tiết ra chất lỏng màu vàng từ khớp chân khi bị đe dọa – đây là cơ chế phòng vệ giúp xua đuổi kẻ thù.

Ảnh tác giả chụp ngày 19/6/2025, 15:56

Cả ấu trùng và con trưởng thành đều ăn rệp vừng, rệp sáp và trứng sâu bướm, giúp bảo vệ mùa màng một cách tự nhiên mà không cần dùng đến hóa chất nông nghiệp. Tuy nhiên, một vài loài bọ rùa du nhập có thể gây hại nhẹ cho cây trồng hoặc xâm lấn môi trường bản địa, nhưng nhìn chung đa số các loài đều có lợi. Bọ rùa thường được tìm thấy ở vườn cây, ruộng rau, cánh đồng và cả khu dân cư, dễ tiếp cận và quan sát. Chúng là ví dụ sinh động cho mối quan hệ giữa vẻ đẹp và chức năng sinh học, đồng thời đóng vai trò không thể thiếu trong nông nghiệp hữu cơ và hệ sinh thái tự nhiên.
Rệp táo xanh (green apple aphids, Aphis pomi De Geer) là một nhóm sâu bệnh hạn chế năng suất của nhiều loại cây trồng và gây thiệt hại nghiêm trọng cho cây trồng trực tiếp bằng cách ăn và gián tiếp bằng cách hoạt động như vật trung gian truyền nhiều bệnh (Kumar, 2020); Trên các cây ăn quả, dịch do chúng tiết ra làm ố lá và quả và làm giảm quá trình quang hợp (Madsen và cộng sự, 1961; Thuốc trừ sâu được sử dụng để kiểm soát sự xâm nhiễm ở các vườn ươm táo tuy nhiên cần tính đến hậu quả có hại của thuốc trừ sâu đối với môi trường. Điều này đã làm dấy lên sự quan tâm đến việc sử dụng kẻ thù tự nhiên để quản lý rệp táo xanh ở những khu vực này. Sẽ rất có lợi nếu nghiên cứu hiệu quả của các phương pháp kiểm soát sinh học đối với loài rệp gây hại
này.

Ảnh tác giả chụp ngày 19/6/2025, 15:54.

Tham khảo:
1. https://www.britannica.com/animal/ladybug
2. https://zenodo.org/records/8261743
3. Meena Kumari, Devika Vaidya, Seema Sharma (2024). Các nghiên cứu về sinh học và khả năng ăn của Coelophora saucia (Mulsant), một loài săn mồi quan trọng của Aphis pomi De Geer, trên cây chủ táo ở Himachal Pradesh, Ấn Độ. Environment Conservation Journal 25 (3): 681-684, 2024

Tác giả: Nguyễn Ngọc Ánh Dương