Loài cuốn chiếu khổng lồ châu Phi (Archispirostreptus gigas)

Thứ hai - 01/09/2025 13:20

Cuốn chiếu, (lớp Diplopoda), bất kỳ thành viên nào của lớp chân khớp Diplopoda, khoảng 10.000 loài phân bố trên toàn thế giới và thường được nhóm với một số lớp khác là động vật nhiều chân. Là loài ăn mùn bã hữu cơ, cuốn chiếu đóng một vai trò quan trọng trong hệ sinh thái: việc tiêu thụ vật liệu thực vật đang phân hủy giúp tăng tốc độ tái chế các chất dinh dưỡng được lưu trữ trong các chất này, và các chất dinh dưỡng sau đó được trả lại môi trường dưới dạng dễ sử dụng hơn thông qua phân của cuốn chiếu.

Đặc điểm đặc trưng của nhóm này là sự hiện diện của diplosomite, các đoạn thân kép được hình thành từ sự hợp nhất của hai đoạn. Chúng có tới 200 cặp chân - hai cặp trên mỗi diplosomite ngoại trừ đoạn đầu tiên (đầu), không có chân, và ba đoạn tiếp theo, mỗi đoạn có một cặp chân. Ngoài ra, mỗi diplosomite (trừ bốn đoạn đầu tiên) chứa hai cặp cơ quan nội tạng (tức là hai cặp hạch và hai cặp động mạch tim). Đầu có râu, mắt đơn (ocelli) và chỉ có một xương hàm trên. Chiều dài dao động từ 2 đến 280 mm. Số lượng đốt cũng khác nhau, dao động từ 11 đến hơn 100 đốt ở một số loài. Hầu hết các loài cuốn chiếu, ngoại trừ một loài, đều được bọc bằng các tấm lưng vôi.
Thích nghi: Để tự vệ, chúng không cắn; hầu hết cuộn đầu vào một cuộn chặt với lớp vỏ ngoài lộ ra, và nhiều loài tiết ra chất lỏng (gọi là chất nhầy) hoặc khí độc, hăng từ các tuyến bên. Chất lỏng này có vị và mùi hôi, ngăn chặn những kẻ săn mồi tiềm năng.
Sinh sản: Để sinh sản, con đực quấn quanh con cái và thụ tinh vào cơ thể con cái. Sau đó, con cái đẻ hàng trăm trứng trong một cái hố dưới đất. Sau khoảng ba tháng, trứng nở. Con non có màu trắng và chỉ có một vài đoạn cơ thể. Chúng lột xác bộ xương ngoài trong vòng 12 giờ đầu tiên sau khi nở. Không có sự chăm sóc của bố mẹ sau khi nở. Phải mất vài năm để một con cuốn chiếu trưởng thành.

Cuốn chiếu (lớp Diplopoda) giao phối trên cành cây.

Cuốn chiếu nhà (Oxidus gracilis), dài 20 mm.

Phát hiện loài cuốn chiếu khổng lồ tại khi viếng thăm đền thờ Chu Văn An trên núi Phượng Hoàng, TP Chí Linh, tỉnh Hải Dương (Nay là Hải Phòng).
Loài cuốn chiếu khổng lồ này có chiều dài 200 mm, đường kính 10 mm

So sánh 3 loài cuốn chiếu

Thông tin thú vị: Từ “millipede” có nghĩa là “nghìn chân” (thousand feet); Tuy nhiên, cuốn chiếu thực sự không có 1.000 chân. Một con cuốn chiếu trưởng thành có 30-40 đốt cơ thể, mỗi đốt có bốn chân. Với mỗi lần lột xác, một đốt cơ thể mới với bốn chân bổ sung sẽ phát triển. Hầu như mỗi đốt cơ thể của nó cũng có hai cặp cơ quan nội tạng! Cuốn chiếu thở qua các lỗ nhỏ trên cơ thể gọi là lỗ thở.
Tham khảo:
https://www.britannica.com/animal/millipede
https://cosleyzoo.org/giant-african-millipede/

Tác giả: Nguyễn Anh