Tại sao phải cứu lưỡng cư?

Thứ ba - 29/07/2025 13:18

Lưỡng cư (Amphibia) là thành phần thiết yếu của đa dạng sinh học toàn cầu và đảm nhiệm nhiều vai trò sinh thái, bao gồm kiểm soát quần thể côn trùng và đóng vai trò là chỉ số sức khỏe môi trường, duy trì một hệ sinh thái khỏe mạnh và bền vững. Tuy nhiên, quần thể lưỡng cư trên toàn cầu đang suy giảm đáng lo ngại do các yếu tố như mất môi trường sống, biến đổi khí hậu và các bệnh mới nổi.

Khi giảng dạy về đa dạng sinh học, nếu hỏi học sinh “Nhóm nào có nguy cơ tuyệt chủng cao hơn? Với các phương án: A. san hô; B. lưỡng cư; C. thực vật có hoa; D. động vật có vú”. Nhiều em đã trả lời là “San hô”. Điều đó cũng dễ hiểu vì học sinh thấy san hô bị tẩy trắng do ô nhiễm. Nhưng câu trả lời đúng là “lưỡng cư”. Vì sao ? Một trong nguyên nhân chính là chúng bị nhiễm nấm.
Chytridiomycosis (Chytrid) là một bệnh truyền nhiễm do một chủng nấm có tên khoa học là Batrachochytrium dendrobatidis (Bd), gây bệnh trên các loài thủy sinh, dẫn đến sự suy giảm quần thể nhanh chóng hoặc tuyệt chủng của ít nhất khoảng 200 loài lưỡng cư. Gần đây phát hiện ra thêm một chủng nấm mới có tên khoa học là Batrachochytrium salamandrivorans (Bsal). Tình trạng nhiễm nấm trên các loài lưỡng cư ghi nhận ở trên thế giới, trong đó có Việt Nam: Hà Lan (2013), Châu Âu và Châu Á (2014); Madagascar (2015),…

Kỳ nhông (salamander) thông thường

Vai trò trong hệ sinh thái
Nhiều loài có vòng đời phức tạp, cho phép chúng sử dụng môi trường sống không ổn định với nguồn tài nguyên đa dạng. Sự phong phú của chúng khiến chúng trở nên quan trọng trong động lực dinh dưỡng của nhiều hệ sinh thái trên cạn và nước ngọt. Do có lớp da thấm nước, lưỡng cư rất dễ bị tổn thương trước sự suy thoái chất lượng môi trường và nước. Sự suy giảm của chúng là một chỉ báo quan trọng cho thấy toàn bộ hệ sinh thái có thể đang gặp nguy hiểm. Chúng đóng một vai trò thiết yếu trong chu trình dinh dưỡng của hệ sinh thái. Ví dụ, kỳ nhông giúp phân tán việc giải phóng các khoáng chất thiết yếu có trong lớp lá rụng bằng cách tiêu thụ các sinh vật phân hủy, do đó cho phép đất giữ lại các chất dinh dưỡng trong thời gian dài hơn (Davic và Welsh 2004).
Lưỡng cư là lớp động vật có số lượng loài rất đa dạng với khoảng 8.700 loài phân bố rộng trên thế giới ngoại trừ vùng Bắc cực và Nam cực. Theo Liên minh Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên, tính đến tháng 12/2023 đã có 7.486 loài lưỡng cư được đánh giá phân hạng bảo tồn, trong đó 36 loài được ghi nhận đã tuyệt chủng và 2 loài đã tuyệt chủng ngoài tự nhiên, 722 loài xếp hạng Cực kì nguy cấp, 1.144 loài Nguy cấp, 406 loài Sẽ nguy cấp, 740 loài Gần bị đe dọa, 3.291 loài Ít quan tâm và 1.145 loài Thiếu dữ liệu để đánh giá.
Mặc dù lưỡng cư đã tồn tại trên Trái Đất hơn 300 triệu năm, nhưng chỉ trong ba thập kỷ qua, đã có một số lượng đáng báo động các loài bị tuyệt chủng, tốc độ và quy mô của sự mất mát này trong đa dạng sinh học lưỡng cư ủng hộ ý tưởng rằng trái đất hiện có thể đang ở giữa cuộc tuyệt chủng hàng loạt thứ sáu, tương tự như cuộc tuyệt chủng đã xóa sổ khủng long không phải chim.

Rủi ro tuyệt chủng hiện tại ở các nhóm loài khác nhau (Theo IPBES)

Các nhóm được sắp xếp theo ước tính tốt nhất cho tỷ lệ các loài còn tồn tại được coi là bị đe dọa (thể hiện bằng các đường thẳng đứng màu xanh lam) cho thấy lưỡng cư đứng đầu nhóm loài động vật bị đe dọa.
Khu hệ lưỡng cư của Việt Nam đa dạng về thành phần loài với nhiều loài mới được mô tả hàng năm. Đến năm 2009, số lượng loài lưỡng cư ghi nhận đã tăng lên 186 loài và gần đây nhất số lượng loài lưỡng cư ghi nhận đã tăng lên 295. Đặc biệt, có khoảng hơn 70 loài mới được mô tả dựa trên bộ mẫu thu ở Việt Nam kể từ năm 2010 cho đến nay.
Phát hiện ở Quảng Ninh
Năm 2006, các nhà khoa học phát hiện tại một con suối trên độ cao 600 m tại Khu bảo tồn thiên nhiên Đồng Sơn - Kỳ Thượng (Quảng Ninh) loài cá cóc Việt Nam. Đó là loại cá cóc tương tự như cá cóc Tam Đảo. Loài cá cóc Tam Đảo, tên khoa học là Paramesotriton deloustali (thuộc họ Cá cóc Salamandridae, bộ Có đuôi Caudata), hay cá cóc bụng hoa (tắc kè nước, cá sấu cạn) là một loài ếch nhái có đuôi đặc hữu ở Việt Nam. Đây là một loài lưỡng cư có đuôi duy nhất được tìm thấy từ năm 1934.

Cá cóc Tam Đảo được phát hiện ở Quảng Ninh

Cần sự chung tay bảo vệ, gìn giữ
Hiện nay nhận thức của người dân địa phương đã có sự nâng lên, mong muốn gìn giữ rừng, bảo vệ môi trường sống và chung tay bảo vệ các loài động vật hoang dã. Chương trình bảo tồn tại chỗ và tuyên truyền nâng cao nhận thức của cộng đồng địa phương góp phần bảo vệ đa dạng sinh học, từ đó phát triển du lịch theo hướng bền vững.
Quảng Ninh cũng là tỉnh đi đầu trong điều tra, đánh giá, xây dựng cơ sở dữ liệu đa dạng sinh học; tiên phong số hoá Quy hoạch Bảo tồn đa dạng sinh học tỉnh đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, tạo thuận lợi cho công tác bảo tồn và quy hoạch phát triển kinh tế bền vững.

Tham khảo:
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780123847195002549
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780123847195002549
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/B9780123847195002665
Báo cáo đánh giá toàn cầu về ĐA DẠNG SINH HỌC VÀ CÁC DỊCH VỤ HỆ SINH THÁI, TÓM TẮT DÀNH CHO CÁC NHÀ HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH của IPBES, 2019 (IPBES là Diễn đàn Chính sách – Khoa học liên chính phủ về Đa dạng sinh học và Dịch vụ hệ sinh thái)
Le_Petit_Quotidien_7507
https://quangninh.gov.vn/chuyen-de/hotroDNNVV/Trang/ChiTietTinTuc.aspx?nid=130477
https://amphibiaweb.org/declines/conservation.html
Nguyễn Văn Thịnh (2024). “Nghiên cứu đa dạng một số họ lưỡng cư ở Việt Nam và tình trạng nhiễm nấm của chúng”. Luận án Tiến sĩ Sinh học.

Tác giả: Nghĩa Nguyễn Tuấn