Báo cáo đa dạng sinh học: Bướm phượng cam (Papilio demoleus)

Chủ nhật - 27/07/2025 12:22

Trong tháng 5, 6, 7/2025, nhóm học sinh đã tiến hành tìm hiểu đa dạng sinh học về các loài động, thực vật, nấm,… trong khuôn viên trường THPT chuyên Hạ Long. Đây là một hoạt động thực tế, và kết quả thu được có khá nhiều bất ngờ thú vị, góp phần tạo hiểu biết về đa dạng sinh học ngay trong khuôn viên trường, nơi có nhiều “bạn nhỏ” cùng đang sinh sống, tạo nên bức tranh đa dạng sinh học ý nghĩa.

Bướm Phượng cam Papilio demoleus L. (Lepidoptera: Papilionidae) là một trong các loài bướm đẹp (Alexander & Alexey, 2001) thường được trưng bày trong bộ sưu tập côn trùng nhằm phục vụ cho công tác nghiên cứu, học tập và thương mại (Bùi & Trần, 2003). Đây cũng là một trong các loài bướm phượng gây hại phổ biến ở hầu hết quốc gia trồng cam quýt trên thế giới. Ở nước ta, Papilio demoleus L. là một trong ba loài phổ biến và gây tác hại rõ rệt (Nguyễn & Lê, 2011). Ấu trùng tuổi nhỏ ăn các lá non, chồi non, thường gặm khuyết mép lá. Ấu trùng tuổi lớn ăn rất khỏe và có thể ăn cả lá già, thân chồi nếu thiếu thức ăn. Việc tìm hiểu đặc điểm hình thái và đặc điểm sinh học của Papilio demoleus L. nhằm có kiến thức, làm bộ sưu tập côn trùng hoặc nghiên cứu các biện pháp phòng trừ chúng trong sản xuất nông nghiệp.

Tên tiếng Anh: Lime Butterfly
Tên tiếng Việt: Bướm kim vàng
Mô tả: Là loài bướm Phượng dễ phân biệt nhất trong tất cả các loài bướm. Cánh có nền đen và các đốm trắng xanh. Cuối mép cánh sau có một đốm đỏ lớn. Bướm cái hơi lớn hơn và các đốm ngả sang màu vàng hơn so với bướm đực, nhất là bộ phận bụng, màu sắc kém sặc sỡ hơn. Cánh sau không có đuôi, gần gốc mông có một đốm lớn hình bầu dục màu đỏ nâu, phía ngoài đốm này có một quầng màu xanh dương sẫm hay xanh lơ.
Đây là loài bướm khó có thể bị nhầm lẫn. Bướm đực và bướm cái giống nhau. Sải cánh: 80-100mm.
Phổ biến khắp nơi, gặp quanh năm nhưng số lượng ít. Đẻ trứng trên các loài cây thuộc họ cam, chanh, quất và một số loài cây hoang dại khác. Sâu non tuổi nhỏ có màu sắc trông giống như phân chim, sâu lớn chuyển sang màu xanh với các đốm và vạch đen trên thân. Thường có màu xanh khi mới hoá nhộng, có màu như một đoạn cành cây khô khi sắp vũ hoá thành bướm. Chúng xuất hiện chủ yếu ở ven làng, vườn và công viên trong thành phố. Chúng bị hấp dẫn bởi một số cây hoa và cam chanh. Sâu non ăn một số cây thuộc họ Cam Rutasceae (các chi Cam, Chanh rượu, Quýt gai) và cả trên cây Táo - họ Táo Rhamnaceae và chi Phá cố chỉ - họ Đậu Fabaceae.
Phân bố: Phân bố rộng rãi khắp nơi, cả trong các thành phố lớn. Phân bố phổ biến ở Srilanca, Ấn Độ đến Đông Dương và ở một số đảo thuộc quần đảo Sanda, New Ghine và Australlia. Đây là loài phổ biến ở khắp Việt Nam. Tên bướm được đặt do thường phổ biến trong các vườn cam, chanh.
Giá trị, tình trạng và biện pháp bảo vệ: Được coi là sâu hại trong ngành trồng trọt. Tuy nhiên chưa bao giờ thành dịch hại. Là loài có màu sắc đẹp sắc sỡ nên có thể nuôi với mục đích thu mẫu làm tiêu bản, làm tranh Đông hồ ghép cánh bướm để trao đổi, thương mại. Nhân nuôi chúng rất dễ dàng bởi cây chủ của chúng là cây trồng thuộc họ cam, chanh.

https://www.vncreatures.net/pictures/insect/209_4s.jpg

Ảnh: Phùng Mỹ Trung (Nguồn: Sinh vật rừng Việt Nam)

Phân loại (Classification)
Giới (Kingdom): Động vật (Animalia)
Ngành (Phylum): Chân đốt (Arthropoda)
Phân ngành (Subphylum): 6 chân (Hexapoda)
Lớp (Class): Côn trùng (Insecta)
Bộ (Order): Cánh vẩy (Lepidoptera)
Siêu họ (superfamily): Bướm thật (Papilionoidea)
Họ (Family): Họ bướm phượng (Papilionidea)
Chi (Genus): Papilio
Loài (Species): Papilio demoleus Linnaeus, 1758

Bướm phượng cam vàng đậu trên cây Tường vi (Tên khoa học cây Tường vi, tên khoa học Lagerstroemia indica Linn), nhìn phía bên

Bướm phượng cam nghỉ buổi tối trên cây phi lao (Tên khoa học Casuarina equisetifolia), nhìn phía bên

Tham khảo:
https://www.gbif.org/species/1938069/treatments
https://www.vncreatures.net/chitiet.php?page=5&loai=3&ID=209
Nguyễn Thanh Thủy Tiên, 2017. BƯỚC ĐẦU NGHIÊN CỨU VỀ LOÀI BƯỚM PAPILIO DEMOLEUS L. (LEPIDOPTERA: PAPILIONIDAE) TẠI ĐÀ LẠT

Tác giả: Nghĩa Nguyễn Tuấn