HA LONG NATURE: Khám phá đời sống ong bắp cày

Chủ nhật - 07/09/2025 06:43

Ong bắp cày đã xuất hiện từ trước cả thời khủng long và là một trong những nhóm côn trùng lớn nhất thế giới. Hơn 150.000 loài đã được xác định, và mặc dù loài côn trùng đen vàng với vòng eo thon gọn có thể là loài quen thuộc nhất, nhưng hầu hết ong bắp cày đều là loài ký sinh nhỏ bé, sử dụng côn trùng khác làm thức ăn. Mặc dù nhỏ bé nhưng chúng được mệnh danh là một trong Bảy anh hùng thụ phấn (Seven insect heroes of pollination), có vai trò quan trọng khi cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái, mang tới những lợi ích to lớn cho môi trường, nền kinh tế, sức khỏe con người và xã hội.

Quan sát tổ của ong bắp cày, chúng tôi chưa xác định được tên khoa học, tuy nhiên nó khá giống với Ong bắp cày cánh khói (Cerceris fumipennis). Ong bắp cày cánh khói là loài ong vô hại, sống đơn độc và không hung dữ. Chúng không đốt người, ngay cả khi bị chạm vào, là loài ong đơn độc, làm tổ dưới đất và săn bọ buprestid để làm thức ăn cho ấu trùng của chúng.

Và có phần đầu khá giống với Ong bắp cày đầu vuông

Ong bắp cày đầu vuông (Square-headed Wasp)

Tuy nhiên, tổ ong bắp cày được quan sát, tìm hiểu ở đây chúng sống theo đàn, làm tổ trong gỗ. Địa điểm quan sát: trong trường THPT chuyên Hạ Long.

Tổ: Ong bắp cày xây tổ bằng cách nhai gỗ, cho các tuyến nước bọt tiết ra keo từ gỗ vụn để tạo thành bột giấy (giống như bìa các tông), tổ thường nằm trên cây cối, trong các hốc, hoặc dưới lòng đất.

Tổ của một con ong bắp cày đơn độc bao gồm những lối đi và ô ngắn, mỗi ô chứa một ấu trùng đang phát triển. Chúng có thể là những hang đơn giản dưới đất hoặc tổ trên thân cây và dưới mái hiên nhà.

Đối với trường hợp ong bắp cày mà chúng tôi quan sát được dưới đây, chúng làm tổ trong gỗ đang dần bị mục. Tổ là cái lỗ duy nhất được phát triển ngầm bên trong, có đường kính bằng cái bút chì, phía dưới là mạt gỗ do chúng tạo hang từ bên trong đẩy ra. Đây là dấu hiệu của tổ ong bắp cày có tập tính làm tổ trong gỗ.

Phần đầu con ong bắp cày trước lỗ ra vào

Hình ảnh mẹ con ong bắp cày trong tổ. Bên trong tổ là một hệ thống lỗ được phát triển ra 2 phía từ lỗ ra vào.

Bắp cày mẹ dùng răng miệng và các chân liên tục đào bới mở rộng hang
Dọc lỗ hang chính có nhiều ngách nhỏ nơi ấu trùng được sinh ra và lớn lên ở đó.

Thức ăn:

Một con ong bắp cày thông thường, Vespula vulgaris bắt một con ruồi

Ruồi đen trong tổ

Nhặng xanh trong tổ

Ong bắp cày thường là loài săn mồi đỉnh cao (apex predators), chúng thường tấn công các loài côn trùng di chuyển nhanh, chẳng hạn như ruồi nhà, nhặng xanh, ve, chuồn chuồn,... Tuy nhiên, Ong bắp cày trưởng thành không ăn con mồi mà chúng giết được – chúng mang về tổ cho con non, còn gọi là ấu trùng, ăn. Con ong bắp cày đẩy một con côn trùng hoặc nhện nạn nhân vào tổ, đẻ trứng trên cơ thể nó và bịt kín “lò ấp”. Khi trứng nở, ong non sẽ ăn thịt vật chủ yếu ớt của chúng. Hầu hết các loài ong bắp cày không giết chết con mồi mà chỉ làm tê liệt nó bằng một cú đốt: thức ăn vẫn còn sống cho đến khi ấu trùng ăn nó để lớn lên.

Ấu trùng ong bắp cày (màu trắng) đang ăn con nhặng xanh

Hóa nhộng và bện cạnh là xác các “nạn nhân”

Đóng kén

Vậy ong bắp cày trưởng thành ăn gì ?

Thay vì ăn côn trùng và nhện, ong bắp cày trưởng thành - cả sống theo bầy đàn lẫn sống đơn độc - chỉ ăn đường. Trong tự nhiên, đường đến từ mật hoa và dịch ngọt do rệp tiết ra. Ấu trùng ong bắp cày cũng tiết ra một loại chất lỏng có đường mà ong trưởng thành tiêu thụ. Ong bắp cày trưởng thành không sống lâu, nên chúng không thực sự cần protein. Chúng chỉ cần nạp carbohydrate.

Ong bắp cày trưởng thành ăn mật hoa ngọt. Giống như ong, ong bắp cày cũng thụ phấn cho những bông hoa chúng ghé thăm. © Maria Wan/ Shutterstock

Vai trò của ong bắp cày đối với hệ sinh thái

Hệ sinh thái của chúng ta thực sự phụ thuộc vào những loài côn trùng ít được coi trọng này. Chúng có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự cân bằng của hệ sinh thái, cấp cho chúng ta phương pháp kiểm soát dịch hại tự nhiên. Nếu không có ong bắp cày, thế giới có thể sẽ tràn ngập nhện và côn trùng. Mỗi mùa hè, ong bắp cày ở Anh Quốc bắt được khoảng 14 triệu kg con mồi là côn trùng, chẳng hạn như sâu bướm và ruồi xanh. Thay vì là loài gây hại, những loài côn trùng quan trong này lại là bạn đồng hành của người làm vườn. Theo nghiên cứu “Ecosystem services provided by aculeate wasps” (Những dịch vụ hệ sinh thái do các con ong bắp cày có ngòi cung cấp) xuất bản trên Biological Reviews, việc các côn trùng săn mồi – như hành động kiểm soát sinh học để bảo vệ mùa màng – có giá trị ít nhất 416 triệu đô la mỗi năm trên toàn thế giới.

Bên cạnh đó, trong quá trình săn tìm mật hoa, ong bắp cày cũng có thể trở thành loài thụ phấn ngẫu nhiên. Sự phụ phấn của côn trùng là sống còn với côn trùng và tầm quan trọng về kinh tế đã được đánh giá lớn hơn 250 tỉ đô la mỗi năm trên toàn thế giới.

Nghiên cứu cũng miêu tả những tác dụng khác của ong bắp cày như nguyên liệu làm thuốc như nọc ong và dịch tiết có những đặc tính giống kháng sinh, trong khi nọc ong bắp cày màu vàng đã chứng tỏ có nhiều hứa hẹn trong điều trị ung thư. Ong bắp cày có thể còn là một nguồn thực phẩm giá trị như ấu trùng của chúng đã được săn lùng ở nhiều quốc gia nhiệt đới để ăn.

Thông tin thú vị:

Ong bắp cày là họ hàng gần của ong. Bụng của chúng có đốt ngang và sọc đen. Do bản chất săn mồi và màu sắc tương tự, ong bắp cày thậm chí còn được gọi là “hổ bay”. Ong bắp cày có thân hình mảnh mai hơn ong mật. Ong bắp cày là loài côn trùng đốt. Chúng chỉ sử dụng ngòi chích và hàm trên khi cảm thấy tổ bị đe dọa.

Không giống như ngòi có răng cưa của ong mật phương Tây (Apis mellifera), ngòi của ong bắp cày được trang bị những vết khía nhỏ và sau khi đâm thủng, do có ngòi đốt trơn nên chúng dễ dàng bị côn trùng rút ra khỏi da ngay cả từ các mô đàn hồi của động vật có vú.

Con đực không có ngòi chích và nếu bị tấn công, chúng tự vệ bằng cách cắn bằng hàm dưới khỏe mạnh. Con cái sử dụng ngòi chích và không để lại trong vết thương, do đó nó có thể đốt nhiều lần liên tiếp, tiêm một lượng nhỏ chất độc, gây tử vong cho những kẻ xâm lược nhỏ bé và con mồi.

Nọc độc chứa các chất protein, đặc biệt là histamine, gây giãn mạch quanh vết đốt và gây ra các triệu chứng ban đỏ và phù nề nghiêm trọng khác nhau; ở những người bị dị ứng, thậm chí có thể xảy ra hạ huyết áp, nhịp tim nhanh, phù thanh quản, thậm chí là sốc phản vệ.

Điều bí mật ở ong bắp cày: là bậc thầy về khả năng tiêm chất "gây mê", ong bắp cày “tiêm” vào các “nạn nhân” như nhện, ruồi,..chất gì mà nạn nhân ở trạng thái “sống dở chết dở” làm thức ăn cho ấu trùng vẫn luôn “tươi” như ban đầu, không bị phân hủy. Một cái “tủ lạnh” tự nhiên tuyệt vời ?
Tham khảo:
1. https://www.nhm.ac.uk/discover/what-do-wasps-do.html
2. https://tiasang.com.vn/doi-moi-sang-tao/ong-bap-cay-co-gia-tri-voi-he-sinh-thai-nen-kinh-te-va-suc-khoe-nhu-ong-mat-28105/
3. https://press.princeton.edu/books/hardcover/9780691238548/wasps-of-the-world

Tác giả: Nghĩa Nguyễn Tuấn

Bài viết xem nhiều